हरितालिका तीज र त्यसका विशेषता ।
-
दिपक सिंह
- today२१ भदौ २०८१
हरितालिका तीज
तीज नेपाली हिन्दू महिलाहरूको मुख्य पर्व हो, जुन विशेष गरी भगवान शिव र देवी पार्वतीको पुजा, समर्पण र सम्मानमा मनाइन्छ। तीज विशेष गरी भाद्र शुक्ल पक्षको तृतीयाका दिन मनाइन्छ।
तीज विशेषत: महिलाहरूका लागि महत्वपूर्ण छ, जसमा उनीहरूले आफ्नो पतिका लामो आयु, सुखी वैवाहिक जीवन, र परिवारको समृद्धिको कामना गर्दै उपवास गर्छन्। यो पर्व विशेषतया नेपालमा तराई र पहाडी क्षेत्रहरूमा भव्य रूपमा मनाइन्छ।
तीज पर्वको मुख्य कारण:
यो पर्वमा महिलाहरूले शिव भगवान र पार्वती देवीको पूजाआजा गरी आफ्नो परिवारको समृद्धि, सुस्वास्थ्य, र दीर्घायुको कामना गर्छन्। विवाहित महिलाहरूले आफ्नो पतिको लामो आयुको कामना गर्न उपवास गर्छन् भने अविवाहित महिलाहरूले राम्रो वर प्राप्त गर्ने कामना गर्छन्। हरितालिका तीजमा विशेषगरी व्रत (उपवास), नाचगान, र धार्मिक अनुष्ठानहरूको आयोजना हुन्छ।
"हरितालिका" नामको उत्पत्ति:
"हरितालिका" शब्द दुई भागमा विभाजित छ – "हरित" जसको अर्थ अपहरण गर्नु हो, र "आलिका" जसको अर्थ साथी हो। यो नाम देवी पार्वतीको कथासँग सम्बन्धित छ। कथाअनुसार, जब पार्वतीले भगवान शिवलाई पतिको रूपमा प्राप्त गर्न लामो तपस्या गरिन्, उनका पिताले उनलाई विष्णुसँग विवाह गराउन चाहन्थे। तर पार्वतीको साथीले उनलाई त्यहाँबाट अपहरण गरी जंगलमा लुकाइन् र पार्वतीले कठोर व्रत गरी अन्ततः शिवजीलाई पतिको रूपमा प्राप्त गरिन्।
तीजको मुख्य विशेषताहरू:
- दर खाने:- तीजको अघिल्लो दिन महिलाहरूले दर खाने परम्परा हुन्छ। यो परम्परामा स्वादिष्ट परिकारहरूको तयारी गरिन्छ र परिवारका सदस्यहरूसँग मिलेर राति दर खाने गरिन्छ, जसलाई "दर खाने रात" भनिन्छ।
- उपवास: तीजको मुख्य दिन महिलाहरूले सख्त उपवास गर्छन्। कतिपय महिलाहरूले पानीसमेत नपिई उपवास बस्ने परम्परा छ। यो उपवासले वैवाहिक जीवनको सफलताको कामना गरिन्छ।
- पूजा: उपवासको दिन महिलाहरू विशेष रूपमा भगवान शिव र पार्वतीको पूजा गर्छन्। मन्दिरमा जान्छन्, शिवलिंगमा जल चढाउँछन्, र पार्वतीको पूजा गरेर आफ्नो पतिको दीर्घायु र सुखी जीवनको कामना गर्छन्।
- नाचगान र भजन: तीजको अर्को महत्त्वपूर्ण पक्ष नाचगान हो। महिलाहरू रातो साडी, पहेँलो चुरा, र अन्य परम्परागत पहिरनमा सजिएर भजन गाउँदै, नाच्दै रमाइलो गर्छन्। तीजका परम्परागत गीतहरू परिवार, समाज, र महिलाको जीवनसँग सम्बन्धित हुन्छन्।
- सामाजिक एकता: तीज केवल धार्मिक नभई सामाजिक रूपमा पनि महत्त्वपूर्ण पर्व हो। यसले महिलाहरूबीचको एकता, सद्भाव, र आपसी स्नेहलाई प्रकट गर्छ। तीज महिलाहरूका लागि विशेष पर्व हो, जसले उनीहरूलाई धार्मिक, सांस्कृतिक, र सामाजिक रूपमा एकताबद्ध बनाउँछ।
